Kweken van vlees

Onderzoekers en bedrijven doen al jaren pogingen om op kunstmatige wijze vlees te maken, zodat geen gebruik gemaakt hoeft te worden van landbouwdieren. De ambities rondom kweekvlees zijn groot. Zo investeren maatschappelijk betrokken weldoeners in de VS – maar ook grote multinationals – miljoenen in deze innovatie en werken ondernemingen aan mogelijke marktintroducties.

Rondom kweekvlees liggen forse ambities. Het zou veel duurzamer te produceren zijn (lage footprint) en er komen (vrijwel) geen landbouwdieren aan te pas. In de discussie over klimaatdoelen en de eiwittransitie krijgt het onderwerp veel aandacht Toch blijkt de laatste jaren dat het werkelijke beeld rondom de CO2-footprint en milieu-impact van een mogelijk grootschalige kweekvleesproductie stukken minder rooskleurig is dan wordt voorgespiegeld.

Een onthullend artikel van september 2023 op DeStandaard.be bevestigt dat beeld: ‘Vlees gekweekt in labo’s was lang het hippe troetelkind van investeerders. Maar insiders geven nu toe hoe ‘hun plastic afvalberg sneller groeide dan hun vlees’.

Markttoelating kweekvlees

Het kweken en consumeren van laboratoriumvlees is in Europa nog niet toegestaan. Singapore is tot nu toe het enige land ter wereld dat de verkoop toestaat. Daar werden in 2020 de eerste commercieel toegestane ‘kip’-nuggets van kweekvlees gepresenteerd. In Nederland nam de Tweede Kamer in 2022 wel een motie aan die proeverijen van gekweekt vlees mogelijk wil maken. Dit omdat het nodig zou zijn voor onderzoek en productontwikkeling.

Voedselveiligheid

Voor de NVWA en de EFSA (de Europese voedselveiligheidsinstantie) valt kweekvlees onder de ‘Novell Food’-wetgeving en daar gelden strikte toelatingseisen voor. Het wachten is op de eerste aanvragen voor kweekvlees bij de EFSA. In maart 2023 waren die er nog niet. De focus ligt voor de korte termijn op landen of regio’s waar de regelgeving minder streng is.

Kweken van vlees

Kunstmatig gekweekt vlees heeft diverse benamingen. Sommigen noemen het in-vitro vlees, diervrij vlees, nepvlees, namaakvlees of kweekvlees, wat hier zal worden gehanteerd. Onderzoekers die kunstmatig vlees proberen te maken, doen dat door het (laten) vermeerderen van losse cellen. De wetenschappers maken gebruik van spiercellen, maar ook van embryonale stamcellen. Onder de juiste omstandigheden kunnen die zich vermeerderen. Het resultaat is een soep van spiercellen. De vermeerderde cellen worden gescheiden van de gebruikte voeding, zodat een vlezige massa ontstaat.

Echt vlees is complexer dan de huidige stand van zaken in het onderzoek naar kweekvlees. Vlees is meer dan een clustering van cellen. Het bestaat uit diverse soorten materiaal: spierweefsels, bindweefsel, vetten, verschillende eiwitsamenstellingen enzovoorts. Kunstmatig vlees vergt nog het nodige onderzoek voordat het als volwaardig voedingsmiddel op de markt kan worden gebracht. Het gaat bij kweekvlees bovendien naast de maatschappelijke acceptatie van het product ook om cruciale succesfactoren op de markt zoals de eetkwaliteit (‘bite’, smaak en malsheid), de beleving en de variatie in producten en bereidingen.

Om kunstmatig gekweekte vleesproducten te kunnen laten groeien, is voeding nodig. Hierbij denken onderzoekers onder meer aan algen. Die kunnen voeding leveren voor de cellen. In formele zin is het nieuwe product vlees, omdat het met vleescellen wordt gemaakt. Gezien de productie en de voedingsstof (algen) kan het eerder als plantaardig worden betiteld, vinden onderzoekers van Wageningen Universiteit en Research Centre (WUR).

Voor- en nadelen

Het kweken van weefsel is in de medische wetenschap al geruime tijd gaande en met redelijk succes. Een bekend voorbeeld is het maken van huidweefsel wat onder meer (tijdelijk) kan worden gebruikt bij brandwonden. Ook de kweek van spierweefsels en nieren is op beperkte schaal mogelijk. Voorstanders van kweekvlees wijzen erop dat geen dieren meer nodig zijn voor het maken van vlees. Plantaardige grondstoffen zouden efficiënt kunnen worden omgezet in meer hoogwaardige eiwitten. Wetenschappers (WUR) stelden verder, dat voor dezelfde hoeveelheid voedsel substantieel minder land en water nodig zijn.

Het optimisme over de milieu-impact van kweekvleesproductie is inmiddels ingehaald door realistischere en minder rooskleuriger onderzoeksuitkomsten.

Voedingswaarde

Over de voedingswaarde van kweekvlees zijn weinig gegevens beschikbaar. Het is dus nog niet duidelijk of het op dit vlak beter of minder goed scoort dan ‘gewoon’ vlees. Vlees een belangrijke bron is van eiwitten, vitamines (zoals B1, B2, B6 en B12) en mineralen (zoals zink, ijzer, fosfor en seleen), dus dit moet goed bewaakt worden. Bovendien is niet bekend of de mogelijke gevolgen van een te hoge consumptie van rood vlees ook gelden voor gekweekt rood vlees. (Bron)

Voedselveiligheid

Bij het maken van kweekvlees wordt (in principe) geen gebruik gemaakt van dieren, zodat er geen vraagstukken zijn rond het beheersen van dierziektes. Bovendien zou de kans op die dierziektes, die overdraagbaar zijn op mensen kunnen verminderen. Daar staat tegenover dat het kweken van vleesweefsel plaats zou vindt onder omstandigheden, waar ziekmakende organismen in de regel ook goed gedijen. Dus dienen zeer hoge kwaliteitseisen te worden gesteld aan een (steriele) productieomgeving en garanties voor de voedselveiligheid.

Ethische aspecten

In Nederland vindt discussie plaats over ethische aspecten rond kweekvlees. Enerzijds wordt als voordeel genoemd dat geen dieren worden gebruikt, weinig land en energie nodig is en geen mest wordt geproduceerd. Anderzijds wordt gewezen op het omstreden gebruik van levende (stam)cellen en het inzetten van een geheel nieuwe technologieën bij de voedselproductie en dus de acceptatie.

Stand van zaken

Al in de jaren ‘50 opperde de Nederlander Willem van Eelen het idee om kunstmatig vlees te maken. Het concept van stamcellen en in-vitro weefselkweek was echter nog niet ontwikkeld. Pas in 1999 werd het concept gepatenteerd. In 2004 is een samenwerking gestart tussen de universiteiten van Eindhoven, Amsterdam en Utrecht, in combinatie met private ondernemingen uit de vleessector.

De Universiteit van Utrecht (UvU) doet samen met de WUR onderzoek naar in-vitro vlees. Nederland loopt voorop, maar ook in andere landen (Noorwegen, Duitsland, Israël en de VS) wordt gekeken naar mogelijkheden om kunstmatig vleescellen te kweken. Momenteel moeten nog tal van moeilijkheden worden overwonnen, zoals de juiste aansturing van de stam- of spiercellen. Vanwege de forse ontwikkelkosten is het volgens de onderzoekers essentieel dat de overheid bijdraagt. Voor het bedrijfsleven zijn de kosten erg hoog en de baten te onzeker om het risico te dragen.

Ontwikkelingen

Om de productie van kweekvlees rijp te kunnen maken voor de praktijk, blijft nog veel onderzoek nodig, met aanzienlijke investeringen. Zo is onderzoek nodig om een manier te vinden om spiercellen in de gewenste ‘richting’ te laten groeien. Bovendien moet worden gezocht naar methoden om voldoende stamcellen te krijgen en te kunnen vermeerderen. Daarbij is het van belang te kijken hoeveel energie deze productiewijze kost om echt duurzamer te zijn.

Onderzoeken stellen dat ter discussie, omdat ook veel energie nodig is om het hele kweekproces op schaal uit te rollen. Als al die stappen zijn genomen – en productie op redelijke schaal kan plaatsvinden – hangt het nog altijd van de consumentenacceptatie af of kunstmatig vlees als lekker wordt ervaren en kan concurreren met het huidige, zeer gevarieerde aanbod aan vleessoorten en vleesproducten en in de markt dus enigszins succesvol kan zijn.

Meer lezen

• Kweekvlees
• Kweekvlees mogelijk niet duurzamer
• Kweekvlees te onnatuurlijk om te proberen
• Kweekvlees nog niet klaar voor de markt

Bronnen

• Kweekvlees laat nog op zich wachten (Fooddagribusiness)
• Studie naar de milieu-impact van kweekvlees bij productie op commerciële schaal (CE Delft)
• Onderzoek-naar-mogelijkheden-productie-van-duurzaam-kweekvlees-in-europa (Vleesplus)
• Labvlees versus sojaknutselaars (EW magazine)
• Wel / niet /vlees /kweekvlees, Wageningen Universiteit, 2013
• Onderzoek beleving kweekvlees, Flyecather Maastricht
• Focus Wetenschap (2010), Youtube, in gesprek met prof. Post
• Artikel Scientas, over al dan niet duurzamer zijn van kweekmethode
• Over de klimaat-impact van het kweken van vlees