Antibiotica in vlees

Nederlands vlees bevat geen antibiotica. Het gebruik van antibiotica van vleesvee is bij wet geregeld.
Om te voorkomen, dat restanten (residuen) van diergeneesmiddelen in het vlees achterblijven, mogen dieren, die medicijnen hebben gekregen, pas na een bepaalde wachttijd – als het geen actieve werking meer heeft – ter slacht worden aangeboden.

De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) controleert vlees, dat op de markt komt en stelt vast dat er hoegenaamd geen antibiotica in vlees worden aangetroffen; en in elk geval niet boven de geldende, strikte limieten. De stichting Diergeneesmiddelenautoriteit (SDa) houdt toezicht op het verantwoord en veilig gebruik van antibiotica in Nederlandse veehouderijbedrijven.

Antibioticareductie

Antibiotica bestrijden ziekteverwekkers in het lichaam. Dierenartsen schrijven het (alleen) voor om zieke dieren te  behandelen. Bacteriën kunnen in hun overlevingsdrang resistentie tegen antibiotica ontwikkelen, zodat deze middelen op termijn niet meer inzetbaar zijn. Daarom hebben de bedrijfstakken (varken, rund, kalf en kip) in 2008 al afgesproken om tot een stevige reductie te komen.

Dierenartsen en veehouders zijn zich bewust geworden van het maatschappelijk belang van een restrictief antibioticagebruik en nemen diverse maatregelen. Dierenartsen schrijven geen antibiotica (meer) voor aan gezonde dieren. Dat is verboden. Aan zieke dieren schrijven ze minder tot niets meer voor. Verder werken de arts en de boer samen met een bedrijfsbehandelplan. Zo werken ze aan het weerbaarder maken van de dieren, zorgen ze voor een lagere infectiedruk, voor het optimaliseren van het voer, hebben ze (nog) meer aandacht voor bedrijfshygiëne en zoeken ze alternatieven voor antibiotica.

Daarnaast stond en staat centraal: een database voor de verplichte registratie van alle gebruikte middelen. Dit maakt het resterend gebruik van antibiotica én de bereikte resultaten in het terugdringen transparant. Verbeterpunten komen in beeld komen en veehouderijen kunnen worden vergeleken (benchmarking).

Kwaliteitssystemen

In aanvulling op de wetgeving en de sectorplannen verplicht het kwaliteitssysteem IKB de registratie van antibiotica (database). IKB schrijft verder voor, dat veehouders en dierenartsen samen werken op basis van de genoemde gezondheids- en behandelplannen om de gezondheidsstatus van het bedrijf hoog en het medicijngebruik laag te houden. Bedrijven met varkens, vleeskalveren  en runderen werken met een ‘één op één relatie’ tussen boer en de (geborgde) dierenartsen.

In de varkenshouderij houden onder meer IKB Varken en Good Farming Star de derde en vierde generatie cefalosporinen en quinolonen uit de dierlijke keten. Het private programma Keten Duurzaam Varkensvlees (KDV) stelt en garandeert volledig vrij van antibiotica te produceren, waarbij zieke dieren uiteraard wel behandeld worden en met moderne technieken uitgeselecteerd worden.
In de kwaliteitsregeling IKB Vleeskalveren is onder meer ook afgesproken de zogeheten derde en vierde generatie antibiotica die voor de humane gezondheidszorg van belang zijn, niet meer in te zetten. Dat zijn de cefalosporinen, (fluoro)quinolonen en langwerkende macroliden.

Humaan

Er zijn veel soorten antibiotica, die in de regel specifiek zijn voor hetzij de dierhouderij, hetzij de humane gezondheidszorg. Middelen die voor beide van belang zijn (derde en vierde generatie middelen), heeft de veehouderij volledig uitgebannen om een mogelijke impact op de volksgezondheid te voorkomen. Risico’s van resistentievorming voor de volksgezondheid komen met name nog door het gebruik van antibiotica in de (eigen) humane geneeskunde.

Internationaal

Het antibioticagebruik bij mens en dier en de resistentievorming is een mondiaal vraagstuk, dat een internationale aanpak vergt. Volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) heeft de inzet van veel antibiotica in Noord-Amerika en Europa bijgedragen aan resistentievorming. Mede onder aanvoering van Nederland (link) wordt een kentering bewerkstelligd. De uitdaging licht vooral in Azië, waar een land als China goed is voor de helft van het mondiale gebruik van antibiotica.

Denemarken heeft in 1996 het roer omgegooid. Antibiotica worden alleen nog op recept van de dierenarts door de apotheek verstrekt. Aanvankelijk leidde de stap tot meer biggensterfte, maar inmiddels boeken de Denen met alternatieve methodes goede resultaten.

Cijfers & Feiten

Sinds het peiljaar 2009 is het totale antibioticagebruik in Nederland met ruim 60% gedaald. Een grote meerderheid van de NL dierenartsen en veehouders hebben daar in betrekkelijk korte tijd voor gezorgd. In de tussentijd heeft de overheid het reductiestreven overgenomen én bijgesteld naar 70% (ten opzichte van het startjaar 2009).

De stichting Diergeneesmiddelen Autoriteit (SDa, link) stelt dat het reductiebeleid succesvol is in het verantwoord afbouwen van het antibioticagebruik en dat sommige sectoren ‘feitelijk klaar’ (link artikel Meatfriends) zouden zijn. Tegelijkertijd stelt de SDA vast, dat zo ook de resistentievorming effectief met tientallen procenten is terug gedrongen.

De Raad voor de Dierenaangelegenheden (RDA, link) heeft op basis van onderzoek vastgesteld, dat alle vier de dierhouderijsectoren een sterke reductie hebben laten zien. De RDA constateert (net als de SDa) dat er nog werk ligt bij een relatief kleine groep boeren en hun dierenartsen, die nog relatief veel antibiotica inzetten.

Rikilt (link) heeft op grond van onderzoek geconstateerd dat er geen kritische volksgezondheidsvraagstukken liggen in het antibioticagebruik in Nederland met betrekking tot eindproduct vlees. Een aandachtspunt ligt bij het eventueel vrijkomen van residuen via de dierlijke mest in het (oppervlakte) water.

De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA, link) stelt vast dat er hoegenaamd geen antibiotica in Nederlands vlees worden aangetroffen en in elk geval niet boven de geldende limieten. Mede op basis hiervan benadrukt het Voedingscentrum in hun publieksvoorlichting, dat Nederlands vlees volstrekt veilig gegeten kan worden.

Bronnen en links:

• Stichting Diergeneesmiddelen Autoriteit (SDA)
• Kans op ESBL besmetting via veehouderij is klein
• Het Voedingscentrum
• Ministerie van Volksgezondheid (VWS)
• Ministerie van Volksgezondheid (VWS)
• Wageningen University en Research
• RIVM Vegastudie

Recente nieuwsberichten over antibiotica en vlees:

• Antibiotica blijven nodig voor diergezondheid
• Antibioticagebruik blijft dalen
• Antibioticareductie kent grenzen
• Antibioticaresistentie flink teruggedrongen
• Door eten van vlees niet vaker ESBL’s