Darmkanker en de consumptie van vlees

Het eten van (bewerkt) rood vlees wordt met enige regelmaat in (causaal) verband gebracht met het krijgen of het verder ontwikkelen van darmkanker. KWF Kankerbestrijding en andere gezaghebbende instellingen stellen echter, dat het niet duidelijk is in hoeverre voeding (waaronder rood vlees) deze kans verhoogt, omdat (te) veel factoren een rol spelen. Goede eet- en leefgewoonten met veel variatie en voldoende lichaamsbeweging kunnen de kans wel helpen verminderen.

Een groot Nederlands onderzoek (Cohortstudie) heeft geen verband gevonden tussen het eten van (rood, bewerkt) vlees en het ontstaan van darmkanker. Eind 2015 kwam de WHO (IARC) met een rapportage waaruit zou blijken dat er wel een relatie zou zijn, wat tot nieuwe discussie heeft geleid.
Nederlanders eten geen grote hoeveelheden vlees. De gemiddelde consumptie ligt rond 100 gram per dag. Verder variëren Nederlandse consumenten in hun vleeskeus en bakken (verbranden) ze vlees niet al te bruin.

Wat is het?

Kanker is een verzamelnaam voor veel ziektes waarbij cellen zich vermenigvuldigen en schade aanrichten in het lichaam. Betere voeding, preventieve gezondheidszorg en medische vooruitgang hebben gezorgd, dat we ouder worden. Veel soorten kanker houden verband met de leeftijd. De meeste patiënten krijgen het in de tweede helft van hun leven. De vooruitgang in de wetenschap zorgt, dat ziektes vaker en sneller worden ontdekt en dat het van meer mensen bekend is, dat ze patiënt zijn.

Vormen van darmkanker

• Dunne darmkanker komt in Nederland bij zo’n 150 personen per jaar voor; iets meer bij mannen dan bij vrouwen en vaak op oudere leeftijd. Het kan erfelijk zijn.
• Dikke darmkanker komt voor bij zo’n 12.000 mensen per jaar. Deze tumor komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Na borstkanker is het de meest voorkomende soort bij vrouwen. Bij mannen staat op de derde plaats, na longkanker en prostaatkanker. Dikke darmkanker ontstaat meestal boven de 50 jaar, doordat een poliep zich ontwikkelt tot een kwaadaardige tumor. In een vroeg stadium is het te behandelen.
• Endeldarmkanker zit in het laatste deel van de dikke darm. Endeldarmkanker is een kwaadaardige tumor in de laatste 15 cm van de dikke darm en treft in Nederland ongeveer 4.000 mensen per jaar.

Veel oorzaken

In de literatuur komen veel factoren naar voren als oorzaak voor darmkanker en zeker niet uitsluitend één of meer voedingsmiddelen, zoals (rood, bewerkt) vlees. Eén oorzaak is blootstelling aan chemische stoffen zoals asbest of benzopyreen in rook. Ultraviolette straling kan eveneens celmutaties en dus een vorm van deze ziekte veroorzaken. Bepaalde ziekteverwekkers kunnen een oorzaak zijn, zoals de bacterie helicobacter pylori. Een erfelijke aanleg kan een sterk verhoogd risico geven, zoals bij borstkanker, eierstokkanker of baarmoederhalskanker bij vrouwen en prostaatkanker bij mannen. Ook een afwijkende stofwisseling kan bijdragen. Verder denken wetenschappers en medici meer en meer aan DNA en beschadigde genen.

Tenslotte wordt gekeken naar eet- en leefgewoonten, waaronder patronen met (veel) bewerkt rood vlees, maar ook het drinken van meer dan drie glazen alcohol per dag, te veel (te) zoete frisdranken, het roken en overgewicht. Voldoende lichaamsbeweging en het eten van groenten, fruit en volkoren producten lijken juist een gunstig effect te hebben.

Studies en onderzoeken

Afgelopen jaren zijn honderden (epidemiologische) studies gedaan naar de mogelijke relatie tussen het eten van vlees en darmkanker. De onderzoeksresultaten wisselden. De mogelijke invloed van vlees op het ontstaan dan wel het verder ontwikkelen van (darm)kanker is niet eenduidig vastgesteld. Een (groot) Nederlands onderzoek (Cohortstudie) heeft geen sluitend verband gegeven tussen (rood) vlees en darmkanker.

Amerikaanse onderzoekers hebben 35 epidemiologische studies geïnventariseerd. Ze vergeleken demografische gegevens, onderzoeksgroepen, de methodes en de analyses. Tussen de studies bleken (te) grote verschillen te zitten in opzet en aanpak om ze te kunnen vergelijken. Enkele studies zouden hebben getoond dat de consumptie van veel bewerkt rood vlees zoals vleeswaren en hamburgers de kans zou kunnen verhogen. Dit wordt niet alom bevestigd en vergelijkende analyses laten geen helder effect zien.

Studies zijn te vaak opgezet met beperkte aantallen personen, zodat  geen duidelijke trend kon worden vastgesteld. Onderzoeksresultaten varieerden ook in soorten darmkanker (dikke, dunne of endeldarm) en tussen mannen en vrouwen. Naast de rol van bewerkt rood vlees is vaak niet (voldoende) gekeken naar de totale eet- en leefpatronen, zoals een hoge inname van suikers en alcohol of het eten van weinig fruit, groenten of vezels en de lichaamsbeweging, het roken en overgewicht.

In 2005 is een groot Europees onderzoek uitgevoerd naar de relatie tussen voeding en kanker, dat gepubliceerd is in de NJCI (Journal of National Cancer Institute), het wetenschappelijke tijdschrift van het Amerikaanse Nationale Kanker Instituut. Vanuit Nederland hebben het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), het Centrum voor Voeding en Gezondheid en het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMC) meegewerkt aan het EPIC-onderzoek (European Prospective Investigation info Cancer and Nutrition). Mensen die veel rood vlees en vleeswaren eten, bleken meer kans te hebben op darmkanker. Personen die 160 gram of meer (ruim anderhalf ons) rood vlees en vleeswaren per dag eten, zouden binnen tien jaar tijd een kans van 1,7% lopen op deze vorm van kanker. Nederlanders eten echter geen grote hoeveelheden vlees. De gemiddelde consumptie ligt rond 100 gram per dag. Verder variëren Nederlandse consumenten in hun vleeskeus en bakken (verbranden) ze vlees niet te bruin.

Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF) heeft het verband eveneens onderzocht. Rood vlees bevat de stof heem, een ijzerrijke samenstelling die de productie van N-nitroso bestanddelen kan bevorderen. Deze kunnen volgens de onderzoekers DNA in de cellen beschadigen. Volgens het onderzoek is er beperkt bewijs voor het veronderstelde verband. Het WCRF pleit voor een matige consumptie van rood vlees (minder dan 500 gram bereid vlees per week (700 gram onbereid) en voor een keuze van mager vlees in combinatie met plantaardige voeding en vezelrijke producten.

In Nederland stellen onder meer KWF Kankerbestrijding en het RIVM centraal, dat vooral darmpoliepen bij oudere mensen, chronische ontstekingen en erfelijke aandoeningen (DNA) een rol spelen.

Discussie en advies

Eind 2015 heeft de IARC (onderdeel WHO) andermaal de relatie gelegd tussen bewerkt rood vlees (i.c. vleeswaren) en darmkanker. De rapportage heeft veel stof doen opwaaien en leidde tot veel discussie over hoeveelheden bewerkt rood vlees en de kans (in %) op (darm)kanker. De WHO stelt, dat de rapportage in de berichtgeving uit z’n verband is gehaald. Het heeft niet geleid tot nieuwe adviezen, anders dan het niet overmatig te consumeren, maar matig en gevarieerd, wat de meeste consumenten (al) doen. Op gezag van de Gezondheidsraad geeft (ook) het Voedingscentrum het advies om matig te eten, veel te variëren en bij voorkeur magere vleessoorten te kiezen en voldoende te blijven bewegen.

Bronnen en artikelen

• Brochure KWF Kankerbestrijding
• Bibliotheek www.kanker.nl
• Voedingscentrum over kanker
• Voedingscentrum over vleeswaren
• NRC, ‘Pech speelt een grote rol bij ontstaan van kanker’
• IARC rapport
• Reacties op IARC (WHO), NRC Next, prof Katan (1)
• Reacties op IARC (WHO), NRC Next, prof Katan (2)
• Trouw, ‘Onveilige seks is riskanter dan worst of frikadel’
• ‘WHO rapport verkeerd geïnterpreteerd’
• EPIC studie (ook WHO) over voeding en kanker
• WCRF studie
• WCRF over ‘meat, fish & daires‘