Dubbeldoelkoeien

Dubbeldoelkoeien zijn koeien met een dubbele functie. Zo komt van de Nederlandse rundvleesproductie het overgrote deel (95%) van melkvee-gerelateerde bedrijven. Daar worden de dieren  dus in de eerste plaats gehouden voor de productie van melk, en uiteindelijk altijd ook voor vlees. De actuele aandacht (trend) voor de dubbeldoelkoe is er op gericht dit rundvlees beter in beeld te krijgen en beter te waarderen.

Nadat de dieren niet meer voldoende productief voor de melk, dus letterlijk uitgemolken, dan worden ze zo goed mogelijk aangesterkt, zodat er weer meer vlees op de botten komt en ze beter geschikt (rijp) zijn voor de slacht en beter vlees opleveren. Overigens is het zo, dat de verhouding aan opbrengst voor een melkkoe op ca. 100.000 à 120.000 liter melk ligt en zo’n 400 kilo aan vlees inclusief de diverse bijproducten.

Naast het ‘upgraden’ van de Nederlandse melkkoe maakt het ook verschil welk runderras de veehouder voor zijn bedrijfsvoering gebruikt. De melk- en vleesproductie van meer specifieke dubbeldoelrassen ligt in de regel wat lager dan de opbrengst aan melk of vlees van rassen die speciaal voor een van deze twee doelen gefokt zijn.

Dubbeldoelkoeien zijn niet alleen ‘betere allrounders’, maar hebben als bijkomend voordeel dat ze duurzamer zijn, mede omdat hun productie vrijwel volledig op gras gebaseerd is – sommige koeien worden bijgevoerd met mais, restproducten of incidenteel wat krachtvoer. Bovendien hebben deze dieren een langere levensduur dan koeien die op basis van krachtvoer topproductie leveren (zie verder: Duurzaamheid).

In Nederland zijn er naar verhouding relatief weinig rundveehouders die dubbeldoelkoeien houden van de meer specifieke rassen, die het meest geschikt voor zijn voor de dubbele functie; ons land kent zo’n 30.000 tot 35.000 runderen van dit zogenaamde ‘gemengde type’. Tot de tweede helft van de 20e eeuw was de dubbeldoelkoe erg populair. Daarna stapten veehouders geleidelijk over op melkvee (specialisatie), dat dus vooral voor één hoofddoel gehouden wordt: veel melk. (zie verder: Rassen, vroeger en nu).Vlees van ‘aangesterkte’ koeien is prima kwaliteitsvlees, en kan zeker voor meer doeleinden gebruikt worden dan alleen worst of gehakt. Het leent zich goed voor culinaire bereidingen (zie verder: Culinair).

Rassen (vroeger en nu)

Dubbeldoelrassen zijn ‘oude’ runderrassen. Van deze rassen leven er relatief weinig koeien in Nederland, waardoor ze zelfs als ‘zeldzaam’ worden beschouwd. In ons land komen verschillende dubbeldoelrassen voor. Traditioneel (rond 1900) waren dat Fries-Hollands, Groninger Blaarkop en MRIJ (Maas-Rijn-IJsselvee), later uitgebreid met de variaties Roodbont Friesvee, Lakenvelder, Brandrood rund, Witrik en Fleckvie – enkel het Fleckvie-ras staat niet op de lijst van zeldzame dieren van Stichting Zeldzame Huisdierrassen. Van sommige dubbeldoelrassen, zoals de Groninger Blaarkop, bestaat documentatie die al uit de 14^e eeuw stamt.

In de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw stapten veehouders geleidelijk over van dubbeldoelkoeien op melkkoeien. Dit kwam o.a. door de komst van de melkmachine en verbeterde technologie. Ook verschoof de zuivelmarkt van vette boter naar eiwitrijke kaas, voor veehouders extra reden om voor melkkoeien te kiezen. In de jaren ’80 kwamen de Amerikanen met een speciaal voor melkproductie gefokte koe, die zeer succesvol zou blijken: de Holstein-Friesian. Dat ras vindt zijn oorsprong in het dubbeldoelras Fries-Hollands.

Nederlandse melkveestapel

In grote delen van Nederland (met name de veenweidegebieden) is wat agrarische bestemming betreft alleen grasgroei mogelijk (weilanden). Niet voor niks is de melkveehouderij de grootste veehouderijsector in ons land, met vooral melkkoeien van het ras Holstein-Friesian.

Het aantal specifieke dubbeldoelkoeien is in ons land de afgelopen jaren sterk afgenomen. Tussen 2016 en 2018 daalde de stapel van 5000 naar 3000 dieren, mede als gevolg van het overheidsbeleid rond het fosfaatrechtenstelsel. Stierkalveren (de mannetjes dus) hebben feitelijk geen nut voor de melkveehouderijen. Deze gaan naar vleeskalverhouders en zijn bestemd voor de slacht en dus het kalfsvlees (en tal van bijproducten, zoals leer).

Footprint

De melk- annex rundvleesproductie heeft impact op het milieu, zoals elke economische activiteit. Die impact bestaat in de vorm van broeikasgassen, en wordt de carbon footprint of ecologische voetafdruk genoemd. Uit onderzoek blijkt dat het houden van dubbeldoelkoeien voor melk- én vleesproductie, zoals dat in Nederland in de regel het geval is, een kleinere footprint heeft dan rundvleesproductie op basis van vleesrunderen.

Uit ander onderzoek blijkt dat ‘hoogproductieve melkkoeien niet gunstiger zijn voor de uitstoot van broeikasgassen dan dubbeldoelkoeien’. Om de uitstoot van broeikasgassen per liter melk te verlagen, proberen melkveehouders doorgaans onder andere de melkproductie te verhogen en de levensduur van hun koeien te verlengen (koeien geven gemiddeld bijna 8.000 liter melk per jaar). Deze maatregelen hebben als resultaat dat er per kilo melk minder voer nodig is, wat voor minder voerproductie en -consumptie zorgt, wat weer een lagere uitstoot als gevolg heeft. 

Nederland importeert rundvlees (van zoogkoeien), omdat we daar meer van eten dan we produceren. Het zoogkoeiensysteem heeft een grotere footprint (per kg geproduceerd vlees) dan de melkveehouderij. In een zoogkoeiensysteem worden de moederdieren alleen gebruikt om kalveren op de wereld te zetten en kortstondig te zogen met de beperkte hoeveelheid melk die ze produceren.

De periode waarin koeien na hun ‘melkloopbaan’ uitgroeien tot vleeskoe is relatief kort, wat ook de footprint beperkt. Daarnaast heeft dubbeldoelvlees een korte keten, wat deels de oplossing kan betekenen voor de voetafdruk van de veehouderij, wat transport en distributie betreft.

Ook blijkt dat consumenten de laatste jaren vaker op zoek zijn naar streekproducten, of producten die ze direct bij de boer kunnen kopen. Een korte keten betekent voor de consument ook mogelijk meer betrokkenheid bij en kennis van het dubbeldoelvlees.

Duurzaamheid/ circulariteit

Raszuivere dubbeldoelkoeien zijn robuuste dieren met een lange levensduur. Ze leveren langer melk dan koeien die puur voor de melk worden gehouden en hogere volumes opleveren, zoals Holstein-Friesian. Grasland, dat niet geschikt is voor andere gewassen, is de basis van duurzame melk- en vleesproductie door dubbeldoelkoeien. Omdat dubbeldoelkoeien op basis van gras produceren in plaats van krachtvoer, passen de dieren in de kringlooplandbouw. Dubbeldoelkoeien zetten voer (gras), water en grond dat ze tijdens hun leven gebruiken om in melk, wat bijdraagt aan circulaire veeteelt. Grasland is bovendien een natuurlijke opslagplaats voor CO₂.

Meer dubbeldoelkoeien in Nederland betekent meer in Nederland geboren kalveren. Zo zijn er voor Nederlandse kalfsvleesbedrijven minder importen uit het buitenland nodig. Dat heeft positieve gevolgen voor de footprint van een productie op basis van dubbeldoelkoeien.

Culinair

Rundvlees van dubbeldoelkoeien leent zich prima voor culinaire bereidingen. Meesterchef Robert Kranenborg (o.a. Topchef en Masterchef) pleit al jaren voor de ‘terugkeer’ van dubbeldoelvlees, onder meer om de weidegang te stimuleren. In zijn burgerrestaurants serveert hij ook uit kwalitatief oogpunt 100% Nederlands rundvlees van weidemelkkoeien.
In 2013 gaf hij tijdens het tv-programma De Wereld Draait Door een college over dubbeldoelkoeien.

Met vlees van dubbeldoelkoeien valt veel meer te bereiden dan worst of gehakt. Ook worden de luxere delen van het dier gebruikt, zoals entrecote, bavette en ribeye. Kranenborg gebruikt in zijn keukens ‘alleen de beste kwaliteit’ vlees voor zijn hamburgers, aangezien zijn burgerconcept fine dining combineert met casual. Het vlees is goed dooraderd als gevolg van het beweeglijke weideleven dat de koeien hebben gehad.

Bronnen en links
De Winter, M.; Vogelzang, T.; Van Schaick, J. (maart 2010). De blaarkop: ouderwets goed. Inventarisatie van de mogelijkheden voor een dubbeldoelkoe in deze tijd. https://edepot.wur.nl/137662
DWDD University (13-12-2013). Terugkijken DWDD University: ‘De Koe’ door Robert Kranenborg. www.bnnvara.nl/dewerelddraaitdoor/artikelen/dwdd-university-presenteert-de-koe-door-robert-kranenborg
Foodlog (mei 2018), Dubbeldoelkoe goed voor milieu en kalverhouderij. https://www.foodlog.nl/artikel/dubbeldoelkoe-goed-voor-milieu-en-kalverhouderij/
Hakkenes, Emiel (28-02-2018). Logisch: één koe voor melk én vlees? www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/logisch-een-koe-voor-melk-en-vlees~bc0f6913/
Hiemstra, Anne (21-03-2019). ‘MRIJ-koe niet minder CO2-efficiënt dan Holstein’. www.melkvee.nl/artikel/189428-mrij-koe-niet-minder-co2-efficient-dan-holstein/
Hofman, Evert (31-07-2018). ‘Vierkantswaardering van koeien. Een onderzoek naar de verwaardingsmogelijkheden van dubbeldoelkoeien met ras analyse.’ LTO-Noord (31-07-2018).
Koopman, Wichert (01-04-2019). Minder broeikasgas gaat over meer dan nationale melkplas. https://edepot.wur.nl/474809
Melkveebedrijf (24-07-2019). ‘Ministerie ontzegt uitgemolken koeien het pensioen’. https://www.melkveebedrijf.nl/wet-en-regelgeving/fosfaatrechten/ministerie-ontzegt-uitgemolken-koeien-het-pensioen/
Rabobank (26-08-2019). Duurzame biefstuk van ‘afgekeurde’ melkkoeien. www.rtlnieuws.nl/economie/artikel/4823926/duurzame-biefstuk-van-afgekeurde-melkkoeien
Redactie De Kalverhouder (01-05-2018). Dubbeldoelkoe goed voor milieu en kalverhouderij. https://www.foodlog.nl/artikel/dubbeldoelkoe-goed-voor-milieu-en-kalverhouderij/
Stevens, René (25-05-2018). Dubbeldoel opnieuw in de belangstelling. https://www.boerderij.nl/Rundveehouderij/Achtergrond/2018/5/Dubbeldoel-opnieuw-in-de-belangstelling-287811E/
Stokkermans, Pieter (23-02-2018). Vlees maakt dubbeldoel koe beter voor milieu. https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2018/02/23/vlees-maakt-dubbeldoel-koe-beter-voor-milieu
SZH (bekeken op 04-12-2019). Rassen. https://szh.nl/rassen/runderen/
Van der Peet, Gerrit; Leenstra, Ferry; Vermeij, Izak; e.a. (december 2018). Feiten en cijfers over de Nederlandse veehouderijsectoren 2018. https://edepot.wur.nl/464128
Van der Wiel, Bernou (juli 2016). Afmesten van melkkoeien om vleesproductie te verhogen: economische gevolgen en effect op broeikasgasemissies. https://www.nelles.nl/wp-content/uploads/2016/05/Onderzoeksrapport-DEF-Bernou-van-der-Wiel-jul16.pdf
Veeteelt (05-04-2019). ‘Hogere melkproductie per koe niet gunstiger voor klimaat’.
Vellinga, Theun (08-02-2018). Geen melk zonder vlees, en beide niet zonder broeikasgasemissie. https://weblog.wur.nl/livestockstories/geen-melk
zonder-vlees-en-zonder-broeikasgasemissie/
VILT (29-03-2016). Holstein koe gaf begin jaren 80 boost aan melkproductie. https://www.vilt.be/holstein-koe-gaf-begin-jaren-80-boost-aan-melkproductie
WUR (12-02-2018). Revival van de Nederlandse dubbeldoel runderrassen? https://edepot.wur.nl/461349 

---