Obesitas

Obesitas is een overmaat aan lichaamsvet[1]. Het ontstaat als mensen onvoldoende balans weten te vinden in hun totale eet- en leefpatroon en de mate van lichaamsbeweging, oftewel het niet voldoende verbranden van de energie. Hoewel soms beweerd wordt dat rood/ bewerkt vlees bijdraagt aan obesitas, zijn er ook genoeg bewijzen voor het tegendeel. Een analyse, met de nodige wetenschappelijk bronnen.

Obesitas wordt beoordeeld op basis van een verhouding van gewicht tot de lengte – de zogenaamde body mass index (BMI). Een volwassene met een BMI boven de 25 heeft ‘overgewicht’, terwijl een volwassene met een BMI hoger dan 30 ‘zwaarlijvig’ is. Kinderen worden verschillend beoordeeld in procentuele grafieken met lengte en gewicht, omdat ze nog volop in de groei zijn.

Lees meer over de BMI bij ‘Overgewicht’. 

Energiebalans

De oorzaak van obesitas is een slechte energiebalans. Dat ontstaat als mensen meer calorieën innemen dan ze verbranden. Er zijn echter veel factoren die de voedingskeuzes beïnvloeden en mensen aanmoedigen te makkelijk te veel te eten en daarbij te weinig te bewegen. Dit maakt het lastig voor brede lagen van de bevolking om het gewicht onder controle te krijgen en te houden[2].

Stoffen of patronen?

De rol van voeding bij het ontstaan van overgewicht blijft controversieel. Eén reden voor (veel) discussie kan zijn de traditionele, op één voedingsstof gebaseerde benadering in de voeding-epidemiologie. Daarom worden metingen aanbevolen van het totale inname-patroon om de complexiteit van de voedingsinname beter te weerspiegelen, en het mogelijke verband tussen voeding en ziekte (beter) te onderzoeken.

Rood/ bewerkt vlees

Veel onderzoeken op basis van observaties melden verbanden tussen rood/ bewerkt vlees en obesitas, gewichtstoename of lichaamsvet: sommige ook niet. Observaties zijn echter geen goede invalshoek om te kunnen bezien of één factor (vlees) een aandoening veroorzaakt. Hiervoor is gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek nodig. 

Zo zijn er aanwijzingen dat aspirinegebruik samenhangt met een verhoogd risico op hoofdpijn. Daarom kun je suggereren dat aspirine een oorzaak is van hoofdpijn en dat het beter is om het van de markt te halen…

Rood/ bewerkt vlees krijgt regelmatig obesitas in de schoenen geschoven, terwijl het onderdeel is van voedingspatronen van mensen met veelal een levensstijl met meer calorieën, ongezondere voeding, minder beweging en bijvoorbeeld ook een hoger alcoholgebruik.

Bewijs

Diverse observaties[3] melden dat een hogere inname van bewerkt vlees statistisch zou worden geassocieerd met obesitas. De tabel geeft een overzicht van gecontroleerde onderzoeken waarin bewerkt vlees wordt vergeleken met andere voedingsmiddelen. Afgezien van één onderzoek waarin vlees een jaar werd ingeruild voor paddenstoelen, vonden onderzoekers geen verschil in lichaamsgewicht wanneer mensen bewerkt of wit vlees aten tegenover plantaardige eiwitten.

Ref.	Interventie	Diëten en RM-inhoud (RM = Rood vlees)	Gemeten?	Effect
1	Mager rundvlees vs. kip	Calorie-arme diëten	Gewichtsverlies (6 kg), verlies lichaamsvet	Geen verschil
2	RM eenmaal/dag vs. soja-eiwit dieet vs. sojanoten-dieet	RM in gezonde voeding vervangen door soja	Lichaamsgewicht	Geen verschil
3	RM vs. paddenstoelen	Alle RM vervangen door paddenstoelen	Gewichtsverlies, verlies lichaamsvet	Paddenstoelen beter
4	Varkensvlees vs. kip vs. rundvlees	Tot 1 kg/week	Lichaamsgewicht, lichaamsvet, calorieën	Geen verschil
5	RM vs. peulvruchten	Vervangen van 2 porties RM met peulvruchten op 3 dagen/week	Body mass index, taille-omtrek	Geen verschil
6	Dierlijke eiwitten (rundvlees, varkensvlees, eieren) vs. peulvruchten	19% calorieën uit eiwitten in 4 testmaaltijden; overeenkomsten met vezel	Subjectieve eetlust, energie-inname	Geen verschil
7	Soja vs. RM	Calorie-arme diëten	Gewichtsverlies 9%	Geen verschil
8	RM vs. hoog koolhydratendieet	170 gr.	Gewichtsverlies 7 kg	Geen verschil
9	RM vs. hoog koolhydratendieet	–	Lichaamsgewicht	Geen verschil
10	Varkensvlees vs. wit vlees of rundvlees	140 gr	Gewichtsverlies, lichaamsvet	Varkensvlees beter
11	RM vs. plantaardig dieet	113 gr.	Gewichtsverlies 5%	Geen verschil
12	Hoog vs. nul RM	150 gr.	Gewichtsverlies 5%	Geen verschil

Een nieuw korte-termijn onderzoek[4] heeft eetlust en energie-(calorie)-innames vergeleken, nadat de deelnemers een eiwitrijk, vezelrijk dieet aten, rijk aan dierlijke eiwitten (rundvlees, varkensvlees, eieren) of peulvruchten. Er werden geen verschillen gevonden tussen de twee dieetsoorten. Dat suggereert dat geen ervan heilzaam is voor de eetlust en de dagelijkse calorie-inname. Dit druist in tegen de overtuiging dat het eten van veel vlees als zodanig zorgt voor te veel eten en gewichtstoename.[5]

Voordelen rood/ bewerkt vlees

Vlees is rijk aan eiwitten en er zijn duidelijke aanwijzingen dat eiwitrijke levensmiddelen en diëten meer kans hebben om de eetlust te ondersteunen en het gewicht onder controle te houden. Een beoordeling uit 2014[6]: “Een eiwitinname van 0,8 g/kg/dag volstaat om een negatieve energiebalans bij volwassenen te behouden, ongeacht de eiwitbron”.

Dit eiwitniveau komt overeen met 50 gram voor een gemiddeld persoon van 70 kg; een hoeveelheid gevonden in 160-170 gram mager rundvlees of varkensvlees, 200 g gerookte ham, 335 g gekookt sojagehakt of 8 eieren. De eiwitten in vlees noemt men ook wel ‘complete’ eiwitten, omdat alle voor de mens essentiële aminozuren erin aanwezig zijn. Bovendien bevat vlees veel andere waardevolle bouwstoffen en voedingsstoffen, waaronder belangrijke vitamines en mineralen. Voor de variatie en om gezondheidsredenen is het niettemin aan te raden 50 gram eiwit per dag te betrekken uit een verscheidenheid van voedingsbronnen. 

Tot slot zijn vezels zijn belangrijk om de eetlust te helpen beheersen. Zo wordt bij de vleesrecepten (op Vlees.nl) geadviseerd om vlees vooral ook te combineren met groenten en volkorenproducten.

Lees hier meer over bouwstoffen in vlees.

Samenvatting

Teveel dagelijkse calorieën en een gebrek aan beweging zijn dé factoren waardoor we aanzetten in gewicht. Niet afzonderlijke voedingsmiddelen zoals rood/bewerkt vlees. Er is niets in rood/bewerkt vlees wat de eetlust (extra) zou opwekken of de energie-inname stimuleren, waardoor de kans op obesitas zou toenemen. Observatie studies moeten buiten beschouwing worden gelaten, omdat ze geen rekening houden met levensstijlfactoren bij grotere vleeseters, die los van elkaar betrekking hebben op het krijgen van overgewicht, zoals te weinig beweging.

Klinische studies tonen aan dat dagelijkse wat mager rood vlees in een gezond dieet een soortgelijk effect heeft op lichaamsgewicht, lichaamsvet, energie-inname en eetlust vergeleken met wit vlees of plantaardige eiwitbronnen. Rood/ bewerkt vlees heeft een hoog eiwitgehalte wat mensen helpt langer een voller (verzadigd) gevoel te houden. Hiervan is aangetoond dat dit helpt bij de beheersing van het lichaamsgewicht.

---

[1] https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight

[2] Public Health England (2017) https://www.gov.uk/government/publications/health-matters-obesity-and-the-food-environment/health-matters-obesity-and-the-food-environment–2

[3] Rouhani et al. (2014) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24815945; Schlesinger S et al. (2019) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30801613

[4] Nielsen et al. (2018) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29337861

[5]Veel onderzoeken (EPICSpain, EPIC-PANACEA-project, PREDIMED, ATTICA, CYKIDS suggereren dat het bevorderen van het Med-Dieet-patroon kan helpen om gewichtstoename en (centrale) obesitas te voorkomen.

Noot: een Med-dieet-patroon wordt gekenmerkt door een hoge consumptie van plantaardige voedingsmiddelen (fruit, groenten, brood, andere vormen van granen, peulvruchten, noten en zaden), vers fruit als doorsnee dagelijks dessert, overvloedig gebruik van olijfolie als het belangrijkste culinaire vet, een matige consumptie van zuivelproducten (voornamelijk kaas en yoghurt), gevogelte, verse vis, vis, eieren, geringe consumptie van rood en verwerkt vlees en een frequente, maar matige inname van wijn, meestal bij de maaltijd.

In het mediterrane dieet is altijd de consumptie van dierlijke eiwitten inbegrepen. In feite worden in het Mediterrane dieetmodel vlees, vis, eieren en peulvruchten gerekend tot de groep van voedingsmiddelen die eiwitten geeft, behalve de groep met betrekking tot melk en derivaten.

Dit model nodigt uit om een verscheidenheid van eiwitrijke voedingsmiddelen te kiezen om de inname van waardevolle voedingsstoffen voor uw gezondheid te verbeteren. De suggestie is om de consumptie aan te passen aan porties en frequenties die afhankelijk zijn van leeftijd, geslacht en mate van lichamelijke activiteit.
In het bijzonder voor vlees zijn de basissuggesties om mager vlees te verkiezen en eten uitsluitend te kruiden met extra vergine olijfolie en de inname van natrium (zout) te beperken.

[6] Martens et al. (2014) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24310056