Varkenspest

Varkenspest is een virusziekte die voorkomt bij varkens. Er zijn twee soorten varkenspest: Klassieke varkenspest (KVP) en Afrikaanse varkenspest (AVP). De twee ziektes lijken erg op elkaar, maar ze worden veroorzaakt door verschillende virussen. Beide zijn voor varkens heel besmettelijk en vaak dodelijk. Varkenspest kan alle soorten varkens treffen. Wilde zwijnen, dieren op het varkensbedrijf of bij de biologische boer, het hobbyvarken bij de kinderboerderij of bij mensen thuis.

Mensen zijn niet gevoelig voor deze varkenspestvirussen en het levert dus geen enkel gevaar voor de volksgezondheid. Toch komt vlees van met varkenspest besmette varkens niet in omloop. Het wordt ongeschikt verklaard voor consumptie door mens en dier, en kan niet in de voedselketen terecht komen. In Nederland is sinds 1998 geen varkenspest voorgekomen, mede dankzij veel hygiënemaatregelen op onze varkenshouderijbedrijven.

Wat is Klassieke Varkenspest?

Klassieke varkenspest (KVP) is een virusziekte bij varkens en wilde zwijnen. Bij KVP is er geen risico voor de volksgezondheid. Mensen en andere dieren zijn niet gevoelig voor het virus dat KVP veroorzaakt. Voor varkens is de ziekte wel heel besmettelijk en vaak dodelijk. Tot begin jaren ’70 waren er veel uitbraken van KVP in Nederland. Lang is er systematisch gevaccineerd tegen deze ziekte. Sinds 1997/1998 is Nederland vrij van KVP. Tegenwoordig komt KVP in de gehele EU niet meer voor. Klassieke varkenspest is een meldingsplichtige ziekte in Nederland. Dit betekent dat verdenkingen van een infectie gemeld moeten worden bij de NVWA.

Wat is Afrikaanse Varkenspest?

Afrikaanse varkenspest (AVP) is een besmettelijke virusziekte bij varkens en wilde zwijnen. Er is geen vaccin tegen de Afrikaanse variant van de varkenspest beschikbaar. De ziekte leidt bij varkens in de varkenshouderij bijna altijd tot sterfte en kan grote schade aanrichten. Ook bij AVP-besmetting worden besmette dieren uit de voedselketen gehaald, al is dit virus eveneens voor de mens ongevaarlijk. Sinds 2014 komt de ziekte voor in meerdere EU-landen. Nederland is nog steeds vrij van AVP. Tegenwoordig komt de ziekte vooral voor in Oost- Europa. Zowel bij wilde zwijnen als bij dieren die worden gehouden op een bedrijf. Beiden kunnen een bron van besmetting vormen voor andere dieren: wilde zwijnen door contact met andere wilde zwijnen en in ergste geval met (indirect) contact van gehouden dieren. Gehouden dieren kunnen dan weer via hun vlees, voer of mest (indirect) besmettelijk zijn voor andere dieren. De mens kan daarbij een belangrijke overdrager van virusdeeltjes zijn naar andere gehouden varkens.

Goede hygiënemaatregelen op bedrijven en geen vervoer van varkensvlees en varkensvleesproducten uit besmette gebieden zijn daarom heel belangrijk om de verspreiding tegen te gaan. Ook Afrikaanse varkenspest is een meldingsplichtige ziekte. Dit betekent dat verdenkingen van een infectie gemeld moeten worden bij de NVWA.
Lees hier meer over het ziektebeeld van AVP bij varkens.

Verspreiding varkenspest (beide varianten)

Besmetting van varkens met een varkenspestvirus kan plaatsvinden door onderling contact tussen varkens of (wilde) zwijnen, maar ook bijvoorbeeld via zachte teken in (sub)tropische regio’s ( AVP in Afrika), Ook kan het virus zich verspreiden via transport, personen of materialen of diervoeder. Varkenspest kan worden verspreid via restproducten uit keukens (swill) die onvoldoende zijn verhit en aan varkens worden gevoerd. Dit is in Nederland verboden. Alleen industriële bijproducten uit de zuivelindustrie of bakkerijen zijn toegestaan, omdat ze het juiste behandelingsproces hebben ondergaan.

Een varkenspestvirus kan, kortom, maandenlang in leven blijven en via varkensvleesproducten, dieren of zelfs via autobanden worden verspreid. Aan reizigers wordt daarom gevraagd nooit vleesproducten uit andere landen mee te nemen naar Nederland.

Voor vrachtwagenchauffeurs geldt hetzelfde, én: als zij op een bedrijf of plaats met varkens geweest zijn, moeten zij ook hun hele wagen ontsmetten voor ze Nederland binnenrijden (soms meermaals).

Waar heerst AVP op dit moment?

Nederlandse boeren en dierenartsen maken zich grote zorgen over een mogelijke uitbraak van AVP. Er worden immers heel veel varkens in Nederland gehouden. Brancheorganisaties, de dierenartsenvereniging en overheid stellen veel in het werk om te zorgen dat iedereen in Nederland op de hoogte is van het bestaan van AVP en de risico’s ervan.

Afrikaanse varkenspest is al langere tijd continu op bepaalde plekken in Europa aanwezig. Sardinië is daar een voorbeeld van. Het is dan ook af te raden om hiervandaan varkensvlees of vleesproducten mee te nemen naar Nederland. Sinds 2014 is er een opmars van Afrikaanse varkenspest vanuit Rusland richting Oost-Europa. Via wilde zwijnen heeft het zich sindsdien snel verspreid over Polen en de Baltische staten en verder in Oost-Europa. Niet enkel wilde zwijnen werden getroffen. Regelmatig is het virus ook gevonden bij gehouden varkens.

De laatste jaren zijn er tot in buurlanden België (zuiden) en Duitsland (het westen) beperkte uitbraken geweest. Anno 2023 worden aan de Duitse grens met Polen nog altijd positieve wilde zwijnen gevonden. Nederland heeft preventieve maatregelen genomen door volop te waarschuwen voor verspreiding (lees ook: wat kan ik doen?) en door jacht op wilde zwijnen in gebieden waar deze dieren niet zouden mogen komen. Op een ‘real time’ kaart van de NVWA is te zien waar momenteel Afrikaanse varkenspest heerst.

Preventie

De Nederlandse overheid en de Nederlandse varkenshouderij hebben draaiboeken om bij een dierziekte-uitbraak direct maatregelen te nemen. De situatie met Klassieke varkenspest (KVP) is onder controle, maar die met Afrikaanse varkenspest (AVP) is minder stabiel. Uitbraken hebben grote gevolgen. Een varkenspestvirus kan zich snel verspreiden en het gaat dan om grote aantallen varkens en bedrijven die getroffen worden.

De Nederlandse varkenshouderij kent een streng hygiëneregime om te helpen voorkomen dat het varkenspestvirus in Nederland of op de bedrijven terecht komt. Varkenshouders en dierenartsen moeten een verdenking direct melden. De bedrijven gaan onmiddellijk in quarantaine.

Via het Identificatie & Registratiesysteem (I&R) is snel na te gaan met welke andere bedrijven contact is geweest. Ook daar worden maatregelen getroffen om besmetting tegen te gaan. Tot nu toe is het zo dat in een gebied met varkenspest ook gezonde dieren uit productie worden gehaald om verdere verspreiding te helpen voorkomen.

In het eigen kwaliteitssysteem van de sector IKB is de verplichting opgenomen van regelmatige controles op besmettelijke dierziekten. Varkensbedrijven mogen maar een beperkt contact hebben met andere varkensbedrijven. Daarnaast worden bloedmonsters genomen om de dieren te testen.

Wat kan ik doen?

In de varkenssector is breed bekend welke manieren er zijn om te voorkomen dat varkenspest, en momenteel met name de Afrikaanse variant, over onze grenzen komt. Varkensbedrijven werken met uitgebreide hygiëneprotocollen (ook voor mensen die hun erf bezoeken, zoals dierenarts of voerleverancier) om risico’s tot een minimum te beperken. Datzelfde geldt voor vervoerders van dieren. Maar ook mensen die niet werkzaam zijn in de varkenssector kunnen een rol spelen in het voorkómen van verspreiding.

Reizigers die komen uit omringende landen, wandelaars, natuurliefhebbers, jagers, toeristen, hobbyhouders (max. vier varkens), dierenartsen, veehandelaren, vrachtwagenchauffeurs; iedereen kan helpen voorkomen dat AVP over onze grenzen komt. Dit door goed op hygiëne te letten en door zorgvuldig te zijn met het betreden van boerderijen en plekken waar varkens verblijven. En er zijn meer maatregelen.

• Zorg dat je geen etenswaren (vleeswaren zoals worst) achterlaat op rust- of halteplaatsen, in bossen of bij tankstations.
• Vermijd contact met wilde zwijnen in de natuur.
• Voer varkens geen etensresten.
• Zorg dat je let op de hygiëne van je (vracht)auto als je op of in de buurt van een varkensbedrijf bent geweest.

Melden van AVP
Zoals gezegd, zowel Klassieke varkenspest als Afrikaanse varkenspest zijn meldingsplichtige ziekten. Bij het vermoeden dat een varken AVP of KVP heeft, is het zaak een dierenarts te waarschuwen en/of contact op te nemen met de NVWA (tel. 045-5463188). Meer informatie staat op de website van de NVWA.

Ontwikkelingen

De Nederlandse varkenshouderij laat voortdurend onderzoek uitvoeren. Het voorkómen van een varkenspestuitbraak is van het grootste belang. Alleen al de bestrijding van een uitbraak kost vele tientallen miljoenen euro’s en is uiterst verdrietig voor mens en dier. Daarom wordt ook naar oplossingen gezocht om bij een uitbraak allerlei ongewenste situaties te voorkomen. Het doel is gezonde dieren te sparen, knelpunten op het gebied van dierenwelzijn te voorkomen en – als het niet anders kan – het ruimen van de dieren zo diervriendelijk mogelijk uit te voeren. Onder andere Wageningen Bioveterinary Research (WBVR), de onderzoeksinstelling van de van de Wageningen Universiteit (WUR), verricht veel onderzoek naar de ziekte.

Bronnen en links

• Voedingscentrum
• NVWA
• Wageningen Universiteit
• Gezondheidsdienst voor Dieren KVP
• Gezondheidsdienst voor dieren AVP